قسمت چهارم

ابهام و تاریکی باعث میشود هرکس از ظن خود مفاهیم را تعریف نماید.وقتی نتوانستیم منظورمان را در قالب کلمات به دیگران برسانیم آنگاه گفتگو به بن بست میرسد، زیرا مراد گوینده از مفهوم خوب و بد، چیز دیگری است و شنونده آن را به نحوه ی دیگری تفسیر میکند؛ از این رو به نحو مختصر به مفهوم شناسی پرداخته میشود تا از سوءتفاهم احتمالی جلوگیری گردد، اما قبل از آن ضرورت دارد حساب دو مفهوم را در همین ابتدای راه از یکدیگر جدا کنیم و آنها را با هم مخلوط نکنیم:

اولاً مفهوم زیبایی و زشتی و ثانیاً مفهوم خوبی و بدی.

کلمات خوب و بد با کلمات زشت و زیبا از نظر دستوری و معنایی متفاوت هستند.گاهی میگوییم این درخت، این لباس، این انسان و یا این موسیقی زیبا (و یا زشت) است. اما گاهی میگوییم این لباس، این انسان و این موسیقی خوب و یا بد است. ما هر لباسی را که زیبا میدانیم در هر شرایطی نمی پوشیم و معتقدیم لباس باید با جلسه ای که میرویم مناسبت داشته باشد. لباس مدرسه را در مهمانی و لباس مهمانی را در مدرسه به تن نمیکنیم، بنابراین با این کارمان می خواهیم بگوییم ممکن است این لباس زیبا باشد امّا پوشیدن آن در فلان جلسه خوب نیست؛ درست مانند آن است که کسی در مرگ عزیزش پیراهن بسیار زیبای گلبهی و رنگارنگش را بپوشد، آن پیراهن زیبا است اما پوشیدنش در آن زمان بد است.منظور نویسنده در کل کتاب بد و خوبی موسیقی است نه زشتی و زیبایی آن،چون زشتی و زیبایی سلیقه ای است اما بد و خوب بودن تخصصی است.

مفاهیم زیبایی و زشتی - خوب و بد (گر چه تفاوت هایی دارند) امّا از یک نظر به هم نزدیک میشوند. هر دوی این واژه ها کم و بیش ذهنی و نظری و در نهایت نسبی به نظر میرسند. به تعبیر دقیق و فنی، این مفاهیم عینیّت خارجی ندارند. یعنی زیبایی و خوبی و یا زشتی و بدی، امری نیست که من بتوانم آن را به شما نشان دهم؛ من میتوانم خودکار روی میزم را، درخت روبروی پنجره ی اتاقم را، کوه پر برف را به شما نشان دهم و شما با دریافت تجربی آن را تأیید کنید اما نمیتوانم با انگشت به زیبایی و خوبی اشاره کنم زیرا آنها  امری عینی و قابل مشاهده نیستند. وقتی میگویم شکوفه های این درخت به رنگ صورتی است شما با چشم هایتان آن را میبینید و گفته ی مرا تأیید و یا رد میکنید. اما اگر به شما بگویم شکوفه های این درخت صورتی است و چه زیبا است، شما ممکن است رنگ شکوفه ها را تأیید کنید ولی اگرازمن بخواهید  که زیبایی را نشان تان دهم و بپرسید پس چرا من زیبایی را نمیبینم؟ در اینجا من هیچ دلیلی بر زیبایی آن نمیتوانم بیاورم.  زیبایی دیدنی نیست، حس کردنی است؛ از جنس دریافت های تجربی نیست و تماماً از حوزه دلیل و گفتگوها بیرون است. فلاسفه معتقدند وقتی کسی میگوید رنگ صورتی زیبا است، او تنها دارد برای شما حالت درونی و احساسش را بیان میکند، به واقع دارد به شما گزارش میدهد که من این رنگ را زیبا میبینم. زیبایی در بیرون نیست، بلکه حس درونی افراد است. اگر این استدلال را بپذیریم، آنگاه نباید با افراد درباره ی زیبایی و زشتی یک پدیده هم بحث کنیم و از او بخواهیم اقامه ی دلیل کند.

وقتی میگویم این موسیقی زیبا است، شما نمیتوانید از من دلیل بخواهید زیرا همانگونه که گفتم نمیتوان برای زیبایی دلیل آورد. امّا شما از سخن من درمییابید که من این موسیقی را زیبا حس میکنم و همه ی ماجرا همین است. ممکن است موسیقی که از نظر من زیبا است از نظر شما زیبا نباشد و بالعکس. یادمان باشد درباره ی زیبایی و زشتی چیزی بحث نکنیم که به جایی نخواهد رسید. اینکه چرا من این موسیقی را زیبا و شما غیر زیبا حس میکنید، مسئله ای دیگر است و ما در این جا به آن نمیپردازیم. به هر حال ما با جهان سلیقه ها و احوالات درونی انسانها روبرو هستیم. تکثّر سلیقه ها را به رسمیّت بشناسیم و بدانیم تفاوت در سلیقه ها حذف نمیشود و اصلاً باید بگویم که چه خوب است که ما همه یک سلیقه نداریم، که اگر این چنین بود، هنر خلق نمیشد و ما با جهان تکرارهای ملال آور مواجه میشدیم.

اما آنچه در این بحث میتوان درباره ی آن سخن گفت، خوبی و بدی است (و نه زیبایی و زشتی). وقتی میگوییم این موسیقی خوب است و این موسیقی بد است، چه چیزی را مراد میکنیم؟ آیا خوب و بد هم مانند زیبا و نازیبا امری کاملاً ذهنی و سلیقه ای است یا میتوان آن را بین الاذهانی تلقی کرد. این به معنای مفهومی است که در میان یک جمع و از طریق ذهنیّت جمعی خلق میشود؟ آیا میتوان معیاری برای خوبی و بدی موسیقی به دست داد و موسیقی ها را با آن سنجید؟ آیا معیار خوب بودن و یا بد بودن امور، میتواند همگانی باشد و یا به اشخاص بستگی دارد؟ همان گونه که ملاحظه میکنید، این نوشته مدّعی است موسیقی را میتوان به خوب و بد تقسیم کرد و شاخص هایی برای شناخت موسیقی خوب و موسیقی بد به همگان ارائه کرد و درباره ی آن به گفتگو پرداخت.